در صورت مشاهده هرگونه مشکل و یا وجود هرگونه پرسش از طریق پشتیبانی پیام خود را ارسال کنید.

دپارتمان پاسخگوی این بخش: پرسش علمی 

نکته های اجرایی

مجری سوری ساختمان؛ تهدید کیفیت و ایمنی سازه‌ها

مجری سوری ساختمان، پدیده‌ای خطرناک است که قرارداد اجرای ساختمان را امضا می‌کند اما خود در پروژه حضور ندارد و عملیات اجرایی را مالک یا فرد دیگری انجام می‌دهد. این موضوع دو مشکل اساسی ایجاد می‌کند: کیفیت پایین اجرا که شامل کم‌کاری در بتن‌ریزی، اجرای میلگردها و دیوارها می‌شود و می‌تواند ایمنی ساختمان را به خطر بیندازد، و کاهش اعتماد به جامعه مهندسی، زیرا برخی افراد با پرداخت هزینه ناچیز، مجریان را وادار به امضای قرارداد می‌کنند که از نظر قانونی، شرعی و فنی صحیح نیست. تجربه نشان می‌دهد حتی بدترین مجری واقعی بهتر از مجری سوری عمل می‌کند. برای افزایش کیفیت و ایمنی، کارفرما و مجری باید مسئولیت‌پذیر باشند و پروژه را با مجری واقعی اجرا کنند.

وظیفه ناظر در صورت تغییر یا عدم حضور مجری ذی‌صلاح در پروژه

در روند اجرای ساختمان، حضور مجری ذی‌صلاح الزامی است و در صورت تغییر یا اتمام قرارداد او، کارفرما موظف است این موضوع را به‌صورت کتبی به ناظر پروژه اطلاع دهد.اگر کارفرما بدون معرفی مجری جدید، عملیات اجرایی را ادامه دهد، ناظر باید این موضوع را در گزارش خود قید کرده و وضعیت ادامه کار بدون مجری را به مرجع صدور پروانه ساختمان اعلام کند.عدم انجام این اطلاع‌رسانی ممکن است مسئولیت‌های حقوقی و فنی برای ناظر و کارفرما ایجاد کند. بنابراین توصیه می‌شود تمامی تغییرات مربوط به مجری، به‌صورت رسمی و مستند در پرونده پروژه ثبت شود.

بررسی اجرایی وال‌پست و وادار قائم در دیوارهای سفالی و هبلکس

در اجرای دیوارهای غیرباربر، استفاده از وال‌پست و وادار قائم برای کنترل تغییر شکل و جلوگیری از آسیب در اثر زلزله ضروری است. در دیوارهای سفالی معمولاً از میلگرد بستر برای اتصال ردیف‌ها استفاده می‌شود، در حالی‌که در دیوارهای هبلکس از بست‌های فلزی تخت یا رادیکالی بهره می‌گیرند.اگر طول دیوار کمتر از ۴ متر و بدون بازشو باشد، نیازی به وادار قائم نیست. برای طول ۴ تا ۸ متر یک وادار و برای ۸ تا ۱۲ متر سه وادار اجرا می‌شود. در صورت وجود بازشو، در دو طرف آن وادار قائم الزامی است؛ اما اگر فاصله بازشو تا ستون کمتر از یک متر باشد، اجرای وادار حذف شده و فریم پنجره نقش آن را ایفا می‌کند.اتصال دیوار به ستون نیز با میلگرد بستر، بست فلزی یا ناودانی منقطع انجام می‌شود تا رفتار دیوار مستقل و ایمن باقی بماند.

کنترل علمی ضخامت گروت در نصب صفحات فولادی

در اجرای صفحات فولادی، رعایت ضخامت مجاز گروت اهمیت زیادی دارد تا از بروز مشکلاتی مانند نرسیدن گروت به زیر صفحه یا جمع‌شدگی آن جلوگیری شود. طبق مبحث دهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش ۱۴۰۱)، حداقل ضخامت گروت ۴ سانتی‌متر و حداکثر آن ۸ سانتی‌متر است. در صورتی که ضخامت کمتر از حد مجاز باشد، امکان باقی‌ماندن حباب هوا و عدم انتقال مناسب بار وجود دارد؛ و اگر بیش از حد باشد، به دلیل تبخیر آب در ضخامت بالا، افت حجم و جداشدگی گروت ممکن است رخ دهد. برای کنترل این حدود، لازم است بالاترین صفحه مبنا قرار گیرد و صفحات دیگر بر اساس آن تراز شوند. در مواردی که صفحات در حین بتن‌ریزی دچار اختلاف تراز شوند، با افزایش ارتفاع ستون در آن محل و اصلاح طرح سازه می‌توان مشکل را برطرف کرد. برداشت دقیق کدهای ارتفاعی در چند مرحله توسط نقشه‌بردار برای پیشگیری از خطا ضروری است.

وظیفه ناظر در صورت عدم حضور مجری ذی‌صلاح در پروژه

در طول اجرای پروژه، اگر قرارداد مجری ذی‌صلاح به هر دلیلی خاتمه یابد یا کارفرما نتواند با همان مجری ادامه دهد، موظف است به‌صورت کتبی موضوع تغییر یا تعویض مجری را به ناظر پروژه اطلاع دهد. در صورت عدم معرفی مجری جدید و ادامه ساخت‌وساز بدون حضور مجری ذی‌صلاح، ناظر باید مراتب را به‌صورت شفاف و مستند در گزارش‌های خود قید کرده و موضوع را فوراً به مرجع صادرکننده پروانه ساختمان اطلاع دهد. بی‌توجهی به این فرآیند ممکن است تبعات حقوقی و فنی برای تمام عوامل پروژه در پی داشته باشد. حضور مستمر و قانونی مجری ذی‌صلاح یکی از ارکان اصلی نظارت فنی و انطباق اجرای ساختمان با ضوابط مقررات ملی ساختمان است.

مسئولیت ناظران در حفر چاه فاضلاب ساختمان

حفر چاه در پروژه‌های ساختمانی مسئولیت مشترک چهار ناظر اصلی پروژه است. ناظر عمران باید موقعیت چاه جدید را نسبت به چاه قدیمی کنترل کند تا از حفر مجدد در محل قبلی جلوگیری شده و شرایط ژئوتکنیکی خاک نیز بررسی شود. ناظر معمار وظیفه دارد نصب صحیح کوله‌ها (حلقه‌های بتنی) را برای جلوگیری از ریزش خاک تضمین کرده و فضای بین دیواره چاه و کول‌ها را با مصالح مناسب پر کند. ناظر مکانیک مسئول هدایت صحیح لوله‌کشی فاضلاب به گلدونی چاه است. همچنین، ناظر برق باید وجود فیوز محافظ جان در تابلو برق را بررسی کند تا در صورت بروز اتصال، از برق‌گرفتگی احتمالی حفار (مقنی) جلوگیری شود. این هماهنگی میان ناظران برای ایمنی و عملکرد صحیح چاه الزامی است.

بررسی زنگ‌زدگی میلگرد: چه زمانی قابل‌قبول است؟

یکی از الزامات اصلی برای استفاده از میلگرد در آرماتوربندی، تمیز بودن سطح آن از هرگونه روغن، آلودگی یا زنگ‌زدگی است. زنگ‌زدگی‌های سطحی که با برس‌کشی قابل حذف هستند، معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کنند، اما در صورتی که خوردگی عمیق‌تر باشد، باید از روش‌هایی مانند ماسه‌پاشی یا شست‌وشو با فشار آب استفاده شود، مشروط بر اینکه آج میلگرد آسیب نبیند. اگر زنگ‌زدگی به حدی باشد که منجر به ایجاد حفره یا کاهش قطر مؤثر میلگرد شود، استفاده از آن مجاز نیست. برای جلوگیری از زنگ‌زدگی، میلگردها باید در محل دپوی مناسب، با فاصله حداقل ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر از سطح زمین و دور از عوامل خورنده نگهداری شوند. در هر صورت، ارزیابی نهایی باید با هماهنگی طراح پروژه صورت گیرد تا تطابق با طراحی سازه حفظ شود.

محدودیت‌های هندسی اجرای وال‌پست طبق پیوست ششم

یکی از مهم‌ترین نکات اجرایی در دیوارهای غیرسازه‌ای، رعایت محدودیت‌های هندسی وال‌پست‌هاست. طبق پیوست ششم آیین‌نامه ۲۸۰۰، اگر طول آزاد دیوار (L) بیش از ۴ متر باشد، استفاده از وال‌پست قائم الزامی است. اگر ارتفاع آزاد دیوار (H) بیش از ۳.۵ متر باشد، باید از وال‌پست افقی استفاده کرد. همچنین فاصله بین دیوار و ستون یا قاب باید حداقل یک‌صدم ارتفاع طبقه باشد. در بالای دیوار هم فاصله جداسازی معادل خیز بلندمدت تیر و حداکثر ۲۵ میلی‌متر در نظر گرفته می‌شود. این بندها، مبنای مهندسی دقیقی برای اجرا ایجاد کرده‌اند.

مقایسه اقتصادی انواع وال‌پست در اجرای دیوارهای پیرامونی

استفاده از نبشی‌های سنتی برای اجرای وال‌پست، هم هزینه‌بر است و هم ممکن است با الزامات آیین‌نامه‌ای سازگار نباشد. به‌طور نسبی، اجرای وال‌پست با نبشی تقریباً سه برابر گران‌تر از استفاده از ناودانی منقطع خواهد بود. در مقابل، گیره قلاب اقتصادی‌ترین گزینه است و در شرایط مشابه، حدود یک‌ششم هزینه نبشی را دارد. علاوه بر صرفه‌جویی، گیره قلاب الزامات آیین‌نامه‌ای مانند پیوست ششم ۲۸۰۰ را نیز برآورده می‌کند. بنابراین، راهنمایی ناظر برای پرهیز از نبشی، اقدامی هوشمندانه برای کاهش هزینه و افزایش ایمنی اجرایی است.

کنترل میلگردگذاری دیوار برشی

در اجرای دیوارهای برشی، سه پارامتر میلگردگذاری باید دقیقاً کنترل شود: فاصله میلگردهای قائم (مثلاً ۱۵ سانتی‌متر)، فاصله میلگردهای افقی (مثلاً میلگرد ۱۴ هر ۲۰ سانت)، و آرایش میلگردهای سنجاقی. سنجاقی‌ها معمولاً فی ۸ با فاصله ۱۵ سانت و در ارتفاع هر ۲۰ سانت اجرا می‌شوند. در محل تقاطع شبکه میلگردها، معمولاً یک سنجاقی قرار داده می‌شود. در دیوارهای با طول بیشتر، فاصله سنجاقی‌ها می‌تواند تا ۱۵۰ سانتی‌متر افزایش یابد و در محل‌هایی با تمرکز نیرو یا مجاورت ستون‌ها، سنجاقی‌ها متراکم‌تر چیده می‌شوند. خم ۱۳۵ درجه در دو سر سنجاقی ضروری است و در صورت محدودیت اجرا، یک سر می‌تواند به صورت ۹۰ درجه باشد و در محل اجرا اصلاح شود.

نکته های طراحی

الزامات آیین‌نامه‌ای برای حداقل میلگرد کششی در تیرها

پیش از طراحی تیر، باید حداقل مقدار میلگرد کششی مطابق آیین‌نامه مشخص شود؛ حتی اگر نیاز واقعی مقطع به دلیل لنگر خمشی کم یا ابعاد بزرگ پایین باشد. آیین‌نامه محدودیت‌هایی برای استفاده از میلگردها قائل شده است: میلگردهای طولی در یک تیر باید حداکثر در دو نمره مختلف باشند و اختلاف قطر آنها نیز بیش از یک نمره نباشد. همچنین مقاومت اسمی تیر نباید کمتر از ۱.۳ برابر لنگر ترک‌خوردگی باشد. برای تعیین این لنگر، باید از مقاومت گسیختگی مصالح بنایی (FR) و فرمول‌های لنگر ترک بر اساس موقعیت تار خنثی و ممان اینرسی استفاده کرد تا حداقل آرماتور کششی به‌درستی تعیین شود.

نکات طراحی و اجرای دال‌های کنسول در سقف تیرچه‌بلوک و کامپوزیت

در طراحی سازه، جزئیات اجرای دال‌های کنسول در سقف‌های تیرچه‌بلوک یا کامپوزیت اهمیت بالایی دارد. اگر دال کنسول بین دو ستون قرار گیرد، امکان عبور تیر و اجرای مناسب فراهم است؛ اما اگر دال کنسول میان دو تیر واقع شود، پیچش زیادی به تیر وارد خواهد شد. در این حالت توصیه می‌شود کنسول بدون تیر اجرا شود تا لنگر به‌صورت گسترده توزیع شود. کمیته ایرانی نرم‌افزارهای مهندسی پیشنهاد می‌کند در صورت استفاده از تیر، تیر مقابل نیز به‌صورت گیردار اجرا شود تا انتقال متمرکز لنگر کاهش یابد و بین دهانه‌ها توزیع شود.

لزوم استفاده از واشر در اتصالات پیچ و مهره‌ای فولادی طبق مبحث دهم

طبق مبحث دهم ویرایش ۱۴۰۱، استفاده از واشر در سازه‌های فولادی پیچ و مهره‌ای به نوع اتصال و نوع پیچ بستگی دارد. اگر اتصال معمولی باشد و پیچ هم معمولی، استفاده از واشر فقط زیر مهره کافی است. در اتصالات لرزه‌ای با پیچ HV یا HR، واشر باید در هر دو طرف پیچ (زیر گل و زیر مهره) قرار گیرد. اگر اتصال پیش‌تنیده یا اتصالات لرزه‌ای قاب خمشی و مهاربندی باشد، باید از واشر HP به‌صورت دوطرفه استفاده کرد. این جزئیات ساده اما حیاتی، تضمین‌کننده عملکرد صحیح سازه در برابر زلزله هستند و باید حتماً در اجرا و نظارت مدنظر قرار گیرند.

راهکار مهندسی برای رفع مشکل قوی‌تر بودن ستون طبقه بالایی در سازه‌ها

یکی از چالش‌های رایج در اجرای سازه‌ها، زمانی رخ می‌دهد که ستون‌های طبقه بالاتر به دلیل تأثیر مودهای بالاتر در تحلیل دینامیکی، مقطع بزرگ‌تری نسبت به ستون‌های طبقه پایین پیدا می‌کنند. از آن‌جا که بخشی از ستون طبقه پایین پیش‌تر اجرا شده (مثلاً به طول یک متر)، در محل وصله‌ ستون، اجرای مقطع بزرگ‌تر طبقه بالا با مشکل مواجه می‌شود. راهکار مناسب این است که در مرحله طراحی، مقطع ستون طبقه پایین حداقل معادل مقطع ستون طبقه بالا در نظر گرفته شود تا در محل میلگردهای انتظار یا ورق وصله، هماهنگی کامل برقرار باشد. این رویکرد از بروز خطای اجرایی جلوگیری کرده و پایداری سازه را تضمین می‌کند.

مروری بر ترکیب بارها در روش حالات حدی طراحی

در طراحی سازه‌های فولادی یا بتنی به روش حالات حدی، از ترکیب بارهایی استفاده می‌شود که شامل اثر بارهای مرده، زنده، زلزله، باد، برف و باران است. این ترکیب‌ها بر اساس آیین‌نامه به‌گونه‌ای تعریف شده‌اند که حداکثر اثر ممکن بر سازه در نظر گرفته شود. برای مثال، در ترکیب بار شماره پنج، جمع جبری نیروهای داخلی ناشی از بار مرده، زنده، و زلزله بررسی شده و مقدار بحرانی آن برای طراحی عضو لحاظ می‌شود. ضریب بار زنده در برخی کاربری‌ها با بار کمتر از ۵ کیلو نیوتن بر مترمربع قابل کاهش به ۰.۵ است، البته به استثنای پارکینگ‌ها و فضاهای تجمعی. در سازه‌های خاص مانند پیش‌تنیده یا ساحلی، ضوابط خاص‌تری مانند جایگزینی ضرایب برای اثر پیش‌تنیدگی یا بار سیل اعمال می‌شود.

تفاوت تحلیل استاتیکی و دینامیکی سازه‌ها از منظر ریاضی

در تحلیل استاتیکی، فرض بر این است که بارها به‌آرامی و بدون شتاب به سازه وارد می‌شوند، بنابراین اثرات اینرسی نادیده گرفته می‌شود. اما در تحلیل دینامیکی، حضور شتاب و جرم موجب ورود نیروی اینرسی به معادلات می‌شود؛ این نیرو به‌صورت حاصل‌ضرب جرم و شتاب تعریف می‌گردد. در واقع، تفاوت بنیادین این دو روش در حضور یا غیاب ترم اینرسی در معادلات تعادل است. دینامیک سازه‌ها با ارتعاشات سر و کار دارد و برای مدل‌سازی آن، استخراج معادلات حرکت گام کلیدی و دشوار است. مهندسی که توانایی درک و نگارش این معادلات را دارد، در طراحی عملکردی و تحلیل‌های پیشرفته مانند پوش‌اور نیز عملکردی قوی خواهد داشت.

کنترل نوع پیچ در اتصالات لرزه‌ای سازه‌های فولادی پیچ و مهره‌ای

در سازه‌های فولادی، انتخاب صحیح نوع پیچ برای اتصالات لرزه‌ای حیاتی است. طبق مبحث دهم مقررات ملی (ویرایش ۱۴۰۱)، در قاب‌های مهاربندی‌شده یا خمشی، باید از پیچ‌های استاندارد نوع HR یا HV استفاده شود. پیچ‌های متداول موجود در بازار مانند TBF یا NL گرچه ممکن است از نظر مقاومت مشابه باشند، اما به دلیل تفاوت در ابعاد گل پیچ، مهره و وجود بخش بدون رزوه، در اتصالات لرزه‌ای مجاز نیستند. همچنین، واشرهای مورد استفاده در این اتصالات باید از نوع مشخص‌شده (HP) باشند که دارای علامت حک‌شده روی بدنه هستند. رعایت دقیق این الزامات، نقش کلیدی در عملکرد لرزه‌ای ایمن سازه دارد.

بررسی نحوه لحاظ کردن خرپشته در ارتفاع ساختمان و بارگذاری لرزه‌ای

مطابق ضوابط، اگر وزن خرپشته کمتر از ۲۵٪ وزن بام باشد، الزام قطعی برای درنظرگیری آن به‌عنوان طبقه مجزا وجود ندارد؛ اما طراح می‌تواند با توجه به شرایط پروژه، آن را لحاظ یا صرف‌نظر کند. در صورتی‌که این مقدار بیش از ۲۵٪ باشد، خرپشته باید به‌عنوان طبقه مجزا در نظر گرفته شود. برخی طراحان تنها بار خرپشته را به‌صورت جرم معادل در تراز بام وارد می‌کنند، در حالی‌که طراحان حرفه‌ای‌تر، ارتفاع ساختمان را تا بالای خرپشته محاسبه کرده و اجازه می‌دهند نرم‌افزار وزن و اثرات لرزه‌ای آن را دقیق محاسبه کند. این روش باعث می‌شود خرپشته نیز در طراحی لرزه‌ای لحاظ شده و مقاومت آن در برابر زلزله تضمین شود.

ضابطه حداقل ارتفاع تیرها برای حذف کنترل خیز

مطابق بند ۹-۱۱-۲-۶ مبحث نهم مقررات ملی، در ساختمان‌های متعارف و تحت بارگذاری معمول، اگر ارتفاع تیر از مقادیر مندرج در جدول ۹-۱۱-۱ بیشتر باشد، محاسبه خیز الزامی نیست؛ مشروط بر اینکه تیر به اجزای غیرسازه‌ای مانند تیغه‌ها متصل نباشد. این مقادیر بر اساس نوع تکیه‌گاه مشخص شده‌اند (ساده، پیوسته، کنسول) و معمولاً به‌صورت نسبت طول دهانه به عددی مانند ۲۱ بیان می‌شوند. این ضابطه بر مبنای آرماتور با fy برابر ۴۲۰ مگاپاسکال ارائه شده و برای سایر مقاومت‌ها با ضریبی اصلاح می‌گردد. انتخاب ارتفاع مناسب تیر نقش مهمی در کاهش خیز و افزایش سختی خمشی دارد.

کنترل عرض ترک در ضوابط بهره‌برداری سازه‌های بتنی

در ضوابط بهره‌برداری سازه‌های بتنی، کنترل ترک به‌ویژه در ناحیه کششی اعضایی نظیر تیر و دال اهمیت ویژه‌ای دارد. برخلاف عمق ترک که قابل کنترل نیست، عرض ترک پارامتر اصلی در ارزیابی عملکرد بهره‌برداری است، زیرا افزایش عرض موجب نفوذپذیری بیشتر و کاهش دوام می‌شود. از منظر میرایی نیز وجود ترک‌های ریز با تعداد زیاد، به‌واسطه باز و بسته شدن مکرر، میرایی مؤثر سازه را بهبود می‌دهد. آیین‌نامه جدید به‌جای محاسبه مستقیم عرض ترک، کنترل آن را از طریق محدودسازی فاصله آرماتورهای کششی خمشی انجام می‌دهد. این فاصله نباید از مقدار مینیمم بین دو رابطه تجربی وابسته به پوشش میلگرد (Cc) و تنش بهره‌برداری (fs) فراتر رود که محاسبه fs نیز با تقریب دوسوم fy ساده‌سازی شده است.

  • 8